Cột đá, cột đồng trụ đá là những thứ không thể thiếu trong kiến trúc chùa, đền thờ,  nơi thờ cúng tâm linh ở Việt Nam.

Cột không chỉ giúp nâng đỡ chịu lực cho công trình mà còn là dấu ấn nghệ thuật và biểu tượng tâm linh của các kiến trúc như nhà thờ, đình chùa, từ đường…

Cột Đá là gì?

Cột đá là điểm chịu lực của công trình và cũng là nét đặc trưng tiêu biểu thể hiện được linh hồn của cả kiến trúc, cột là một phần không thể thiếu của bất kỳ nơi nào dù là nhà thờ, đình – chùa – miếu hay nhờ thờ họ.

Cột được chế tác từ các vật liệu thiên nhiên như đá tự nhiên, đá xanh nguyên khối, đá xanh rêu, đá xanh đen, đá trắng…  và là điểm nhấn của nhiều công trình kiến trúc từ xưa đến nay ở cả Tây Phương và Đông Phương.

Chất liệu đá với nhiều màu sắc khác nhau mang vẻ đẹp tự nhiên và có thể hoà hợp với nhiều công trình chất liệu khác như gỗ. Tuỳ vào bàn tay người thợ mà cột sẽ được biến hoá vô cùng đa dạng về cả kiểu dáng, mẫu mã, kích thước và hoa văn điêu khắc trên đó.

Cột đá không chỉ là kết cấu chịu lực mà là cả linh hồn của cả kiến trúc.

Nhưng ngoài là điểm nhấn bắt mắt từ xa thì đây cũng là những điểm chịu lực vững chắc cho cả công trình.

Vì xem cột như là xương sống nâng đỡ cho cả công trình nên ông cha ta từ xưa vẫn dùng vật liệu như đá núi để làm cột cho những nơi mang tính tâm linh như nhà thờ, từ đường.

Cột đá không chỉ nâng đỡ phần mái phía trên mà còn là những điểm chịu lực chính hỗ trợ cho các vách khiến công trình kiên cố hơn.

Ngoài ra, vì thường làm bằng các chất liệu có độ bền vĩnh cửu nên cột đá dù có trải qua bao nắng mưa sương gió thì vẫn vững chãi không sờn, làm chỗ dựa cho cả khối kiến trúc. Thậm chí các cột trụ làm bằng đá thì lại càng thu hút hơn qua năm tháng với vẻ ngoài cổ kính và bí ẩn.

Ý nghĩa văn hóa, tâm linh cột đá

Về mặt văn hoá và tâm linh thì cột đá là nơi ghi dấu của bao thế hệ với những câu đối của bậc tổ tiên răng dạy con cháu hay các khắc hoạ linh vật mang ý nghĩa linh thiêng.

Là nơi thường ghi dấu những ghi chép của gia tộc, những ký hoạ thiêng liêng tâm linh, cột đá vừa nâng tầm giá trị kiến trúc và khiến công trình mang ý nghĩa đặc biệt với những người đến viếng thăm về sau.

Cấu tạo của Cột đá Nhà thờ

Một cột đá cơ bản thường có ba phần chân cột, thân cột và đầu cột, cụ thể như sau:

Cấu tạo cột đá gồm 3 phần: đầu cột, thân cột và chân cột

Phần đầu cột

Phần đầu cột cũng là phần được mọi người rất quan tâm. Đầu cột thường có tỉ lệ cân đối với hai phần còn lại với độ dày khoảng 15cm. Thiết kế theo dạng bóng đèn bát sen và được trang trí thêm nghê hoặc chim dành dành ở bốn góc.

Riêng đối với cột đồng trụ đá (sẽ được giới thiệu chi tiết hơn ở bên dưới) sẽ có cấu tạo phức tạp hơn gồm tảng, thân, bóng, đao, bát, quả dành dành, nghê, búp sen hoặc đèn…

Phần thân cột

Phần thân cột thì thường có chiều dài tương ứng với kích thước thực tế của công trình. Đặc biệt là trên thân cột thường được điêu khắc các hoạ tiết tinh xảo phù hợp với ý nghĩa của cả kiến trúc.

Các hoạ tiết đó có thể là các văn tự cổ, thơ đối, bộ tứ linh, tứ quý… Hoặc các hình ảnh tượng trưng của tôn giáo như đài sen của Phật hay Thánh giá của Đạo Công Giáo.

Hầu hết cột đá đều được điêu khắc theo lối đục khắc kênh bong tạo hiệu ứng 3D để làm nổi bật hẳn lên được đường nét, hình khối của hoa văn. Đó cũng là tài hoa của những nghệ nhân làm đá mà không phải ai cũng có thể làm được.

Phần chân cột đá

Giống như móng nhà hay rễ cây, phần chân cột (hay còn gọi là chân tảng đá, đá kê chân cột, đá tảng kê cột, đế kê cột) có vai trò quan trọng vì nó sẽ chịu tải toàn bộ cho cột.

Vì vậy mà chân cột thông thường sẽ có kích thước lớn hơn phần thân để giúp cân bằng và chịu lực tốt hơn.

Phần đá tảng kê cột thường được làm rất cầu kỳ, công phu, tỉ mỉ. Các chân tảng đá thành phẩm phải chắc chắn, có vai rộng, nhìn cân đối, vững chãi.

Phần chân cột cũng chia ra phần trên và phần dưới. Phần trên của đế thường được khắc lá bồ đề còn phần dưới thì khắc hoạ tiết cánh sen.

Hai hoạ tiết lá bồ đề và cánh hoa sen là những vật tượng trưng cho sự trong sạch, thiện lương. Như lời nhắn nhủ của ông cha ta rằng đó là hai đức tính quan trọng của người Việt và cũng là cội nguồn của những điều tốt đẹp.

Thông thường chân cột có hai loại là Tảng Bồng Đá và Tảng Bánh Giầy.

Với loại Tảng Bồng Đá thì đế có chiều cao từ 30 đến 55cm. Đây cũng là loại tảng đá được nhiều người chọn vì độ chắc chắn và uy phong của nó. Tảng Bồng Đá sẽ gồm chỉ nạm ở trên, quả bồng ở giữa và phần chân cột bên dưới.